Lo escomanao de les hestories piquiñines

Tante Blanco
Hestories piquiñines (3er. edic)
Trabe, Uviéu, 2013

Ún de los llibros más guapu de la lliteratura asturiana d’anguaño compónenlu delles aventures d’unos neños de La Vega’l Cantu nun tiempu non mui allonxáu.

            L’autor del llibru, Tante Blanco, perfilase como ún de los meyores autores de la lliteratura asturiana d’anguaño que ye quien a coneutar con esi rexistru del sentir popular.

            Si nos foi dexando col miel nos llabios coles sos canciones nel grupu Los Berrones, acabó de clisamos col asoleyamientu d’unes hestories de neños qu’entamen arramplando al llector una sorrisa a lo primero y que poco a poco, dan en furtamos col ciñu, ganándomos perdafechu a ritmu d’esgargayada tres esgargayada.

            De xuru que ye y sedrá ún de los llibros de referencia obligada nel futuru cuando se fale de la lliteratura asturiana.

            Si tien que tar ente les meyores obres d’anguaño ye, de mano, pola visión vital que nos ufre, pola bayura  de léxicu emplegáu -y el usu tan acertáu que se-y da- y pol trescurrir natural, ensin nengún párrafu atragantadizu, de los cuentos-aventures.

            Darréu vamos tocar, esbillar tolo más, ensin dala fondura, dalgunos puntos que nos paecen granibles a la hora, non yá de lleer la obra, sinon d’averase a ella dende un puntu d’estudiu que los caltrie más y  los empondere.

            Poro, nun paga la pena trayer a esti trabayu cites testuales del llibru nin parase a comentar tala o cuala aventura, les carauterístiques de talu o cualu rapazu.

El pueblu como fantápolis o paraísu lliterariu

            Varies son les ciudaes o los pueblos de ficción que semen la lliteratura universal, que pasen a ser más conocíos ensin dala dulda, que munches de les ciudaes reales.

            Dende les primeres obres de la humanidá asomaron sempres estes ciudaes qu’en delles vueltes foron camudando según camudaba l’home y los sos deseyos: dende l’Atlántida de Platón hasta la que Verne mos describe hai un bon cachu, pero lo esencial caltiénse.

            Cuando pensamos nestos paraísos lliterarios, de secute nos remanecen pela tiesta’l Macondo de García Márquez; la espantible Comala de Rulfo; la cuásique sempres decadente Santa María d’Onetti; la deseyada Ciudá Errante de los Césares, que rebasó les llendes de la lliteratura y tres de la qu’andaron, enfotaos na so esistencia real, munchos de los conquistadores americanos, por nun falar del condáu maxinariu de Yoknapatawpha, nel que Faulkner asitió l’aición de dalgunes de les sos meyores obres.

            Son ciudaes que foron oxetu lliterariu y utópicu, delles vegaes, ciudaes que sirven d’escenariu y de símbolu d’un mundu concebíu pol autor de determinada manera.

            La lliteratura asturiana, bien cierto que con unes peculiaridaes propies, nun diba ser menos y los escritores alcuando faen xurdir dellos d’estos llugares fantásticos, míticos.

            ¿Cómo desplicar bona parte de la obra de Xuan Bello ensin tener en cuenta lo que él llama la “matière” de Paniceiros?

            Sí, yá sé que Paniceiros, de la mesma mena qu’otros llugares de la lliteratura asturiana, esisten na realidá, pero, de fíamos d’eso sedríemos el revés de los conquistadores.

            Atoparíemos el pueblu real pa perder el maxinariu, pa homildar la visión máxica que nos ufren d’esi llugar, la visión mítica que lu fai metáfora del mundu, que lu convierte en lliterariu.  

            El Paniceiros de Xuan Bello ye yá un llugar míticu, un pueblu estremáu que pertenez namái al poeta y al so universu lliterariu.

            Ye un llugar que’l poeta fai universal y que si tien una correspondencia cola realidá, esta nun obedez a un enfotu de facer una semeya lliteraria, sinón que se debe namái al sentimientu de raigame col que Xosé Bolado nos desplica l’apaición d’estos topónimos que semen tantes vueltes la lliteratura del Surdimientu asturianu.

            Ye un vezu, una solombra que se caltién entá en bona parte de la lliteratura asturiana d’anguaño.

            De la mesma mena se nos presenta La Vega’l Cantu, el pueblu onde trescurren les hestories piquiñines de Tante Blanco.

            Da lo mesmo que’l pueblu de La Vega’l Cantu esista en verdá, o que dexe d’esistir: esi pueblu real nun ye importante pal desendolcu de l’aición.

            Ye un llugar que ta vistu al tresviés de los güeyos d’un escritor que sabe cazar como naide -y bona prueba tenémosla na so faceta de cantante- aquello que d’universal tien el pueblu.

            Al tresviés de los cuentos y de les descripciones que dacuando fai nel desendolcu de l’aición, va configurándosemos nel maxín un llugar nel que ye esperable qu’apaezan ensin llamar l’atención dellos de los personaxes tan cunqueirianos, personaxes que, como munchos de los de les canciones, solo alcuentren el so verdaderu sentíu, la so plenitú nel mundu particular de La Vega’l Cantu, nesi mundu que Tante nos pinta.

            Poro, el pueblu de La Vega’l Cantu, anque coincida nel nome con un pueblu real, tien les suficientes caracteurístiques pa consideralu un llugar míticu, estriutamente lliterariu -lo que nun quita que seya tamién real-, un paraísu más dientro de la nuesa lliteratura.

            Esi pueblu ye daqué más que l’espaciu pel que se xunen los protagonistes.

            Nun se queda nel meru escenariu sinón que les llendes del mesmu trescienden l’ambetu que-y correspuende.

            Ye un elementu con carauterístiques propies, que tien casi una importancia nel desendolcu de dalgunos de los cuentos asemeyada a cualuquier de los neños.

            Amás, como elementu internu, ayuda a da-y una xuntura al sentíu global, trabaya como si fore una bisagra qu’estructura, que pon en comunicación a toles hestories como si fore’l filu de la telaraña, la rede que los (y nos) atrapa.    

            Les carauterísques qu’asomen ente les llínees de la obra, l’impautu que xenera na narración, les mayores o menores idealizaciones merecen un tratamientu especial, más fondu, más trabayáu, pa ser tratáu con xusticia.

        

L’actitú vital o los héroes

         El títulu d’esti trabayu nun ye una caxigalina.

            Al poner la pallabra “escomanao” nun andaba en cata de facer una contraposición prestosa, sinón de plantegar ún de los aspeutos esenciales del llibru que-y dan, arriendes de lo que pienso, la fondura a les aventures de los neños, lo que fai al llibru daqué más qu’un llibru pa divertise (que bien que lo fai): ye una obra que lu lleva a lo estriutamente lliterario.

            Daqué que ye xeneral a tolos cuentos ye la mesma actitú vital cola que los guah.es, verdaderos protagonistes, faen frente a la vida y a los sos problemes.

            Tolos cuentos nos amuesen eso: una actitú vital ante determináu problema, una actitú vital que nun ye menos porque’l protagonista seya un neñu, sinón tolo contrario, al mio paecer.

            Tante Blanco sabe esbillar lo que d’universal tienen esos neños, lo que él mesmu mos diz al final, quedó tres el posu de los años y lo fizo grande.

            Lo meyor ye que sabe esbillalo pero contándomos el so casu concretu, falándomos un migayu del pasáu del neñu, y situándolos nun problema ante’l que l’autor dexa de contar pa mostramos cómo y de qué mena se comporten los neños, cómo echen mano de los sos recursos, de les sos menes d’entender el mundu y d’afrontar les torgues.

            Amás, l’autor nun cai nel viciu de ridiculizar y facer de los neños una rixón. Nun se chunga en nengún momentu de nengún d’ellos, de los verdaderos protagonistes d’estes hestories piquiñines tan escomanaes.

            La risotiada, la rixón provócamosla la so llóxica de guah.es, una llóxica esauta pa resolver los problemes que nos amuesa lo caprichoso de delles lleis del mundu de los mayores que llucha, coles sos normes, por integralos.

            De chungase de daqué, Tante Blanco chúngase del mundu que los neños van descubriendo, o de munches de les persones mayores qu’apaecen en confliutu con ellos.

            Poro, pue dicise que tres de les falcatrúes, tres de les molleyaes que-yos caen, caún de los cuentos, y el llibru en xeneral enzarren dientro una verdá muncho más fonda que Tante Blanco -seique seya l’únicu puntu nun mui llográu que podemos atopar- nun ye a resistise pa esplicitar dos o tres vueltes y a establecer comparances col mundu d’anguaño (lo que yá fixere, per otru llau, nes canciones).

            L’actitú vital d’estos “héroes” ye más complexa de lo que pue aparentar nuna primer güeyada, y poro ye meyor, envede simplificar les coses, dir viéndolo too adulces, xera que nun algama menester nesti trabayu.          

La mirada de Tante o’l mundu al tresviés d’otros güeyos

            Ún de los mayores aciertos que tuvo Tante a la hora d’escribir la so obra foi’l puntu de vista qu’escoyó.

            El narrador ye, aparentemente, un neñu, pero yá crecíu, un neñu que nos cuenta les hestories pequeñines, nun principiu, de los sos collacios.

            Esta mirada paez cazar namái hestories cotidianes de mano, pero que tienen un alitar propiu, una significación más fonda, simbólica, que nos ayuda a identificanos en dellos momentos colos neños, que nos fai naguar por siguilos nes sos falcatrúes, por acompañalos peles escursiones, por sentamos al delláu nel escañu de clase.

            Por embargu, el personaxe que nos lo cuenta too amuésase pasivu enforma nes aiciones de los cuentos.

            Y eso ye lo que más presta. Esi ye’l verdaderu aciertu.

            Nun tien l’egocentrismu de cunta-y les coses cotidianes que-y pasen a él, sinón a los collacios, ensin intervenir, namái que cuntándonoslo, como si fore una cámara con sentimientos, como si foren los sos güeyos un catalexu p’asomamos al pasáu, a un pasáu que caltién el calor de la infancia, la mirada de guah.e crecíu.

            Tante Blanco arreniega, afuxe de damos la mirada del protagonista, del héroe. Nesti sentíu, prefier ser más l’home que cancia los triunfos d’otros.

            Quier ser ún más, en bona midida, quier asemeyase al llector. Tante invitamos a ser como él, un testigu de les coses que pasen, que nos amuesa. Constrúi pa nós un universu, un mundu que-y pertenez pero que comparte, que nos dexa compartir, que nos ufre.

            Un mundu nel que dexa qu’otros, esos héroes pequeñinos d’aiciones escomanaes, seyan los protagonistes verdaderos.

Pieslle

            Lo meyor de todo, amás d’estos aspeutos -y d’otros que nun se puen estudiar equí por falta espaciu-, ye qu’en Tante Blanco columbramos la facendera d’un escritor, la conceición d’un mou d’averase a la realidá, d’entender el mundu con tal so complexidá y tresmitimos la so mirada.

            Eso ye lo que-y fai al llibru grande: en negún momentu Tante tatexa, dubia, se contradiz na so mena d’escribir.

            Convencíu de les sos posibilidaes y de la so mena d’entender y cazar lo que d’universal hai nes coses más piquiñines, amuésamoslo delantre los güeyos.

            Una conceición del mundu, de la lliteratura y de la vida que nos ayuda, cuando menos a pasar un ratu prestosu, pero tamién (y eso naide nun mos lo quita) a dir más allá, a redescubrir la infancia, a mirar con otros güeyos lo escomanao que llate, que baltia, qu’asombra neses hestories piquiñines poles que Tante apuesta.

            Nun soi partidariu de dar tantes o cuantes estrelles a los llibros, nin tinterinos, nin llapiceres o siquier pizarrinos pa dicir lo que me paeció.

            Un llibru val o nun val.

            Esti val muncho.

            Un llibru ye malu, pasable o buenu.

            Esti ye meyor.

            ¿Que qué-y se pue pidir a Tante Blanco?

            Dende’l mio puntu de vista namái una cosa: que siga escribiendo asina, que nos siga descubriendo eses fasteres, eses maneres d’entender lo más pequeño de la vida de manera tan escomanada.